فیبرومیالژیا عارضه‌ای است که درد اسکلتی ـ عضلانی منتشر در سراسر بدن ویژگی بارز آن به شمار می‌رود که با خستگی مزمن و اختلالات خواب، حافظه و مسائل روانی و تغییر خلق و خو نیز همراه است. پژوهشگران بر این باورند که فیبرومیالژیا از طریق تأثیرگذاری بر فرایند پردازش سیگنال‌های درد توسط مغز، احساس بدن درد را تقویت می‌کند.
علائم سندرم خستگی مزمن گاهی اوقات پس از ضربه (تروما) فیزیکی، جراحی، عفونت یا فشار روانی قابل ملاحظه شروع می‌شود؛ و در باقی موارد، علائم بتدریج و به مرور زمان بدون بروز هیچ گونه رخداد تحریک کننده‌ی مشخصی روی هم انباشته می‌شود. درصد شیوع فیبرومیالژیا در زنان بسیار بیشتر از مردان است. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری از سردردهای تنشی، اختلال‌های مفصل گیجگاهی (TMJ)، سندرم روده تحریک‌پذیر، اضطراب و افسردگی نیز رنج می‌برند.
اگر چه بیماری ضعف، خستگی و درد بدن قابل درمان نیست، به کمک داروهای گوناگون، ورزش، آرامش اعصاب و تدبیرهای کاهش فشار روانی می‌توان علائم را مدیریت کرد.
برخی از کارهایی که ما در روز انجام می‌دهیم مانند نشستن یا ایستادن در یک حالت به مدت طولانی و نشستن در حالی که پاها را روی هم قرار داده‌ایم باعث بی‌حسی پاها بوده و علت خواب رفتن دست و پا هستند . بیماری‌هایی مختلفی هم وجود دارد که باعث می‌شود شما احساس بی‌حسی یا سوزن سوزنی شدن در اندام خود داشته باشید. نیش حشرات، سمومی که در غذاهای دریایی وجود دارد، سر دردهای میگرنی یا پرتو درمانی، یک جراحت خاص یا برخی بیماری‌ها می‌توانند باعث ایجاد احساس سوزن سوزنی شدن و بی‌حسی شوند. برای رهایی از این موضوع شما باید تست‌هایی انجام دهید که در آنها فعالیت‌های الکتریکی عضلات شما مورد ارزیابی قرار گرفته و روش درمانی مناسب برای شما تجویز شود.
علائم
فیبرومیالژیا علائم بسیاری دارد که معمولاً در هر بیمار با بیمار دیگر متفاوت است. بدن درد و ضعف بدن علامت اصلی این عارضه به شمار می‌رود. علائم در بازه‌های زمانی مشخصی، با توجه به عواملی چون میزان فشار روانی، تغییر آب و هوا و میزان فعالیت جسمی بهتر یا بدتر می‌شود.در ادامه به اختصار علائم اصلی بیماری را شرح می‌دهیم:
- درد منتشر بدن: این درد در سراسر بدن حس می‌شود، اما گاهی در ناحیه‌های مشخصی مانند کمر یا گردن شدت بیشتری می‌یابد. این درد معمولاً مداوم است، اگرچه گاهی اوقات شدیدتر یا ملایم‌تر می‌شود. درد فیبرومیالژیا از نوع سوزشی، خنجری، تیر کشنده و تیز و گاهی به صورت خواب رفتن و گزگز دست و پا است.
- حساسیت بیش از اندازه: در سندرم خستگی مزمن بیمار گاهی حتی با کوچک‌ترین و ملایم‌ترین لمس نیز دچار درد می‌شود. در صورت صدمه دیدن (برای مثال خوردن انگشت پا به سطحی سخت) درد حاصل از آن مدتی بیشتر از زمان معمولی و پیش از ابتلا به این عارضه طول می‌کشد.
- کوفتگی بدن، خشکی و بی حالی: این حالت پس از قرار گرفتن در یک حالت به مدت طولانی (برای مثال هنگام صبح پس از بیدار شدن) بیشترین شدت را می‌یابد. ضمناً فیبرومیالژیا باعث گرفتگی عضلانی ـ فشرده و منقبض شدن دردناک و محکم عضله‌ها ـ می‌شود.
- خستگی مزمن: این علامت در طیفی از احساس خستگی ملایم تا خستگی مزمن و شدیدی متغیر است که غالباً در شبیه به حالتی یاست که در طول بیماری آنفولانزا احساس می شود.
- اختلال‌های خواب: در افراد مبتلا به فیبرومیالژیا غالباً پس از ساعت‌های متمادی استراحت کردن با احساس خستگی از خواب بیدار می‌شود؛ چون این عارضه گاهی اوقات نمی‌گذارد خواب آن‌قدر عمیق شود که موجب سر زندگی ونشاط شود.
- سردرد: سردردهای مکرر همراه با درد و خشکی گردن و شانه‌ها
- ضعف مزمن
- احساس سرما یا گرمای بیش از اندازه: این حس به دلیل ناتوانی در تنظیم مناسب دمای بدن بروز می‌یابد.
- سندرم پای بی‌قرار: احساس نیاز مبرم به حرکت دادن پاها
- پارستزی (خواب رفتن اندام ها)
- عادت ماهانه دردناک در بانوان
- اضطراب
- افسردگی
علت و علل
علت ابتلای برخی از بیماران به فیبرومیالژیا و گزگز دست و پا مشخص نیست. به رغم مشخص نبودن علت دقیق بروز این عارضه، می‌توان گفت که عامل‌های بی‌شماری در این میان نقش دارند. در ادامه بعضی از عامل‌های اصلی مؤثر در این عارضه شرح داده می‌شود.
- تغییر در فرایند پردازش پیام‌های درد سراسر بدن توسط سیستم عصبی مرکزی یکی از علل اصلی بروز این بیماری است که احتمالاً از تغییر در مواد شیمیایی سیستم عصبی نشأت می‌گیرد.
- میزان بسیار پایین هورمون‌های سروتونین، نورآدرنالین و دوپامین مغز.
- به هم خوردن الگوهای خواب
- بر اساس پژوهش‌های انجام شده، ژنتیک نقش چندانی در بروز این بیماری ندارد، اما در مجموع می‌توان گفت که برخی از افراد به دلیل ژن‌های خاص و عامل وراثت بیش از دیگران مستعد ابتلا به این عارضه هستند.
- فیبرومیالژیا غالباً پی‌آمد رخدادی تنش‌زا مانند فشار فیزیکی، تروما یا تنش عاطفی (روانی) است. صدمه دیدن، عفونت ویروسی، زایمان و انجام عمل جراحی از دیگر آغازکننده‌های احتمالی محسوب می‌شوند.
- عارضه‌های متعددی همراه با فیبرومیالژیا بروز می‌یابند که بیماری‌های روماتیسمی (عارضه‌های آسیب زننده به مفاصل، عضله‌ها و استخوان‌ها) نظیر استئوآرتریت، لوپوس، اسپوندیلیت آنکیلوزان (درد و خشکی صبحگاهی کمر و لگن) و اختلال مفصل گیجگاهی ـ فکی (TMJ) از آن جمله‌اند.
تشخیص
در گذشته، پزشکان برای تشخیص فیبرومیالژیا 18 نقطه مشخص در بدن را بررسی می‌کردند تا بفهمند کدام نقاط در صورت فشار دادن درد را تجربه می‌کنند. اما در روشهای جدیدتر، نیازی به تعیین تعداد نقاط حساس نیست و به جای آن، بیماری با توجه به وجود درد در سراسر بدن و استمرار آن بیش از سه ماه بدون وجود عارضه اصلی تشخیص داده می‌شود. هرچند هیچ آزمایشی در آزمایشگاه برای تأیید تشخیص فیبرومیالژیا وجود ندارد، اما پزشکان از این آزمایش‌ها برای تشخیص تفاوتی و همچنین برای حذف بیماری‌هایی با علائم مشابه استفاده می‌کنند و از میدان حدس خارج می‌شوند. آزمایش‌های خون موارد زیر را شامل می‌شود:
- شمارش کامل سلول‌های خون
- سرعت رسوب گلبول قرمز
- آزمایش‌های عملکرد تیروئید
درمان
راه های درمان بی حسی، خواب رفتن و گزگز دست که از نشانه های سندرم تونل کارپال می باشند، با روش های بدون جراحی و جراحی امکان پذیر می باشد.
در ادامه روش های رفع و درمان فیبرومیالژیا و ضعف بدن شرح داده شده است.
داروها
با مصرف دارو می‌توان درد فیبرومیالژیا را تسکین داد و کیفیت خواب را بهبود بخشید. داروهای متداول عبارت‌اند از:
- مسکن‌های غیرتجویزی مانند استامینوفن (تایلنول و اقلام مشابه)، ایبوپروفن (ادویل و اقلام مشابه) یا سدیم ناپروکسین بدن درد را تسکین می‌دهد. ضمناً پزشک گاهی مسکن‌هایی مانند قرص ترامادول را تجویز می‌کند. استفاده از مخدرها به دلیل ایجاد وابستگی و حتی احتمال تشدید بدن درد مزمن در مدت زمان طولانی توصیه نمی‌شود.
- داروهای ضد افسردگی مانند دولوکستین (سیمبالتا) و میلناسیپران (ساولا) احساس درد و خستگی مزمن توأم با فیبرومیالژیا را تسکین می‌دهد. پزشک آمی‌تریپتیلین یا فلوکستین را برای وضعیت خواب بهتر و بهبودی اختلال در خواب برای بیمار تجویز می‌کند.
- داروهای ضد صرع. داروهای مخصوص درمان بیماری صرع غالباً در کاهش انواع مشخص درد سودمند هستند. گاباپنتین (نوروپنتین، گرالیز) نیز گاهی اوقات به بهبود علائم فیبرومیالژیا کمک می‌کند، پرگابالین (لیریکا) نخستین داروی تأیید شده از سوی سازمان غذا و دارو برای درمان فیبرومیالژیا به شمار می‌رفت.
ماساژ
یکی از روشهای درمانی برای درد شدید ناشی از فیبرومیالژیا، ماساژ درمانی است. این روش می‌تواند به تسکین دردهای عضلانی، کاهش خستگی مزمن و بهبود سندرم خستگی مزمن کمک کند. ماساژ اغلب ایمن است و می‌تواند کوفتگی بدن را کاهش داده و آرامش را به ارمغان بیاورد.
کایروپراکتیک
درمان دستی و تنظیم ساده‌ی گردن و ستون فقرات حالت کلی بدن را به حالت طبیعی برمی‌گرداند. بسیاری از مبتلایان به فیبرومیالژیا پس از تراز شدن و هم‌محور شدن ستون فقرات کاهش درد منتشر بدن را تجربه می‌کنند. روشی موسوم به کایروپراکتیک و درمان دستی برای تنظیم ستون فقرات و گردن انجام می‌شود که معمولاً متخصص با چرخش یا فشار دست فشار و ضربه سریع و کوتاهی به یکی از مهره‌های ستون فقرات وارد می‌کند. در نتیجه مهره‌ها به جای اصلی و اولیه خود برمی‌گردند.
بیمار هنگام درمان دستی صدای تق تق یا ازجا درآمدن می‌شنود که شاید نگران کننده به نظر برسد، اما در حقیقت از آزاد شدن اکسیژن، نیتروژن و دی اکسید کربن جمع شده درون مفصل ناشی می‌شود. آزاد شدن این گازها درد را تا حد زیادی تسکین می‌دهد، هر چند گاهی موجب ناراحتی ملایم می‌شود. بعضی از مزایای کایروپراکتیک عبارت‌اند از:
- افزایش دامنه حرکتی مفصل‌ها
- افزایش جریان خون که به نوبه خود آزاد شدن مواد سمی و تسریع بهبود عضله‌ها را در پی دارد.
- افزایش تولید اندورفین‌ها (مسکن‌های طبیعی بدن)
- افزایش قدرت تحمل درد
ورزش
ورزش کردن و انجام نرمش‌های ملایم طبق یک برنامه روزانه یکی از بهترین روشهای درمان فیبرومیالژیا است. ورزش بدن درد مزمن را کاهش می‌دهد، انرژی بیشتری را در بدن تزریق می‌کند و باعث کاهش ضعف بدن و خستگی مزمن می شود، فشار را کم می‌کند و خواب بهتری را برای بیمار به ارمغان می‌آورد. اگر عادت به ورزش کردن ندارید، حتماً پیش از شروع با پزشک مشورت کنید. در صورت مراجعه به دکتر فیزیوتراپی، وی می‌تواند شما را در تدوین برنامه‌ی ورزشی متناسب با شرایط خاص‌تان یاری دهد. بهترین روند این است که در ابتدا ورزش‌های ایروبیک (هوازی) کم برخورد (مانند پیاده‌روی یا ایروبیک آبی) را برای مدت کوتاه چند روزه تا چند هفته‌ای انجام داد و سپس به موازات کاهش درد و افزایش انرژی، به تدریج شدت و تعداد دفعات را بیشتر کرد.
فیزیوتراپی (طب فیزیکی)
فیزیوتراپی برای تسکین علائم درد ناشی از بیماری فیبرومیالژیا مفید است و به کاهش خشکی بدون و خستگی مزمن کمک می‌کند. دکتر فیزیوتراپی علاوه بر ورزش و حرکت‌های اصلاحی از طیف گسترده‌ای از منبع‌ها، از ماساژ عمیق بافتی گرفته تا کمپرس یخ و گرم آب درمانی، نیز بهره می‌گیرد و با استفاده از این روش ها به بیماران مبتلا به این بیماری کمک می‌کند تا عضله‌های‌شان را به کار گیرند، آنها را برای انعطاف‌پذیری بیشتر بکشند و مفصل‌ها را در نرمش‌های افزایش دامنه حرکتی به حرکت درآورند. آموزش حرکت‌های خاص به بیمار و قادر ساختن وی به انجام این تمرین‌ها به صورت روزانه در منزل هدف نهایی فیزیوتراپی است.
سبک زندگی سالم
با داشتن سبک زندگی سالم، می‌توانید از انرژی بیشتری برخوردار شوید و احساس بهتری داشته باشید، همچنین کمتر در معرض بیماری‌ها قرار خواهید گرفت. برای این منظور، رژیم غذایی سالم و متعادلی را رعایت کنید و از مصرف مشروبات الکی خودداری کنید. همچنین، استفاده از دخانیات را بهتر است که کمتر کنید و وزن مناسبی را حفظ کنید. در ضمن، کمبود خواب می‌تواند باعث تشدید علائم فیبرومیالژیا شود و خواب نامناسب باعث درد و ناراحتی شما خواهد شد. برای جلوگیری از این مشکل، بهتر است عادت‌های سالم خواب را رعایت کنید. به عنوان مثال، پیش از خواب، مصرف کافئین را محدود کنید و هر روز (حتی در آخر هفته) در ساعت مشخصی بخوابید و بیدار شوید و از چرت‌زدن های میان روز کاسته شود.
سندرم خشکی مزمن، بدن درد و ضعف بدن می تواند در هر سنی بروز کند. از آنجا که درمان قطعی فیبرومیالژیا وجود ندارد، پزشک با روشهای درمانی شامل دارو، ورزش، فیزیوتراپی، تغذیه و… به کاهش علائم آن مانند خواب رفتن دست و پا، خستگی و کوفتگی بدن، درد منتشر بدن می شود. اغلب این دردها در هنگام بیدار شدن در صبح ممکن است رخ دهد. دلایل و علل فیبرومیالژیا هنوز مشخص نیست اما می تواند در اثر عواملی مثل تنش های عصبی و تروما باشد.
