قوس رو به داخل بیش از اندازه و غیرطبیعی ستون فقرات را گودی کمر یا لوردوز گویند؛ در صورت افزایش یافتن قوس کمر در ناحیه نزدیک به گردن با عارضه کیفوز (گوژپشتی) و در ناحیه کمر با عارضه لوردوز (قوس کمر) مواجه‌ایم. قوس‌های طبیعی ستون فقرات سر را بالای لگن نگه می‌دارد و مانند ضربه‌گیرهایی عمل می‌کند که فشار مکانیکی را هنگام حرکت کردن توزیع می‌کند. گودی کمر در میان تمام گروه‌های سنی رواج دارد، و اگرچه عمدتاً بر مهره‌های کمری تأثیر می‌گذارد، گاهی مهره‌های گردنی را نیز درگیر می‌کند. در صورت افزایش قوز کمر رو به داخل مهره‌های کمری، پشت بیمار، خمیده، باسنش برجسته و در مجموع حالت اندامی‌اش اغراق شده به نظر می‌رسد. این بیماری گاهی دردناک است و بر حرکت بیمار نیز تأثیر می‌گذارد. در ادامه روش های درمان گودی کمر شرح داده می شود.
علت
علت گودی کمر می تواند:
- آکندروپلازی: اختلالی ژنتیکی است که در آن غضروف طی مراحلی به شیوه‌ای نامناسب تبدیل به استخوان می‌شود و منجر به کوتاهی قد (کوتولگی) می‌شود.
- اسپوندیلولیستزیس (لغزش مهره): منظم نبودن استخوان‌های ستون مهره‌ها
یکسان نبودن ضخامت بخش خلفی و قدامی دیسک بین‌مهره‌ای به گودی کمر می‌انجامد. قوس کمر در میان افراد دارای عضله‌های ضعیف نیز رواج دارد. ریکتز (نرمی استخوان ناشی از کمبود ویتامین D) باعث گودی کمر کودکان می‌شود. عامل‌های افزایش دهنده احتمال ابتلا به قوس کمر عبارت‌اند از:
- اختلال عصبی ـ عضلانی مانند دیستروفی عضلاتی یا فلج مغزی (سربرال پالسی)
- ناهنجاری‌های مادرزادی ستون فقرات
- جراحی کمر و پشت بدن
- اختلال‌های مفصل ران
- حالت اندامی نامناسب
- جسم‌های مهره‌ای غیرطبیعی که میان کودکان مبتلا به گودی کمر رایج است.
- گوژپشتی یا قوز کمر (کیفوز) شدید یا قوس بیش از اندازه رو به بیرون مهره‌های سینه‌ای
- پوکی استخوان
- مشکلات دیسک کمر
- چاقی
علائم
علایم گودی کمر تمام بیماران با یکدیگر یکسان نیست، با این وجود، برجستگی بیش از حد باسن مشخصه بالینی اصلی گودی کمر است. در صورت همراه بودن قوس کمر با نقص‌های دیگری چون دیستروفی عضلانی، دیسپلازی پیشرونده مفصل ران (هیپ) یا اختلال‌های عصبی ـ عضلانی علائم متفاوتی بروز می‌یابد. مبتلایان به قوس کمر معمولاً کمر درد و پشت بدن، درد پایین پا و تغییر عادت‌های روده و مثانه را تجربه نمی‌کنند اما در ابتلا به گودی کمرشدید اگر با این علائم رورو شدید باید بی‌درنگ به پزشک مراجعه شود.
علائم گودی کمر به علائم دیگر عارضه‌ها یا بدشکلی‌های ستون فقرات شباهت دارد، به علاوه گاهی بروز این علائم پی‌آمد عفونت و صدمه دیدن است؛ بنابراین مراجعه به پزشک جهت تشخیص صحیح عارضه ضروری است.
تشخیص
پزشک برای تشخیص و رفع گودی کمر ابتدا شروع به بررسی کامل سابقه پزشکی از دوره جنینی و هنگام تولد تا زمان حاضر شروع می کند، آگاهی یافتن از ابتلا دیگر اعضاء خانواده به این عارضه، انجام معاینه فیزیکی و ارزیابی آزمایش‌ها تشخیص می‌دهد. آزمایش های تشخیصی عبارتند از:
- پرتونگاری (اشعه ایکس): در این آزمایش، از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی برای تهیه تصویر از استخوان‌ها، اندام‌ها و بافت‌های داخلی استفاده می‌شود. با استفاده از این تصاویر، پزشکان قادرند قوس کمر را ارزیابی و اندازه‌گیری کنند. رادیولوژیست‌ها نیز با تحلیل تصویر کامل ستون فقرات، زاویه‌ی گودی کمر را اندازه‌گیری می‌کنند. این اندازه‌گیری‌ها نقش مهمی در تعیین برنامه درمانی دارند.
- اسکن استخوان: اسکن استخوان روش تصویربرداری هسته‌ای برای ارزیابی تغییرات آرتروزی و یا فرسایشی مفاصل، تعیین علت درد یا التهاب استخوان، تشخیص وجود تومور یا بیماری استخوانی است. به علاوه از این آزمایش به منظور تشخیص افتراقی و از میدان حدس خارج کردن عفونت یا شکستگی نیز استفاده می‌شود.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام.آر.آی.): در این شیوه ترکیبی از آهن‌رباهای بزرگ و رایانه برای تهیه تصاویر جامعی از اندام‌ها و ساختارهای درون بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد و به کمک آن می‌توان ابتلا به ناهنجاری‌های مرتبط با نخاع و عصب و گودی کمر را تشخیص داد.
- مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی.تی. اسکن): در این روش تصویربرداری تشخیصی، ترکیبی از اشعه ایکس و فن‌آوری رایانه‌ای جهت به دست آوردن تصاویر افقی یا محوری از بدن به کار گرفته می‌شود. این تصاویر جامع را می‌توان از تمام بخش‌های بدن از جمله استخوان، عضله، چربی و اندام‌ها تهیه کرد. جزییات تصاویر حاصل از سی.تی. اسکن از تصاویر اشعه ایکس بیشتر است.
- آزمایش‌های خون.
درمان
در ادامه روش های درمان گودی کمر شرح داده می شود.
دارو
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب غیرتجویزی یکی از گزینه های برای کاهش درد ناشی از گودی کمر است. این ضد دردها التهاب کمر را کاهش می‌دهند، اما با توجه به اثرات جانبی‌شان نباید برای مدتی طولانی مصرف شوند.
کمر بند طبی
درمان با بریس غالباً برای گودی کمر یا گوژپشتی رو به افزایش بیمارانی توصیه می‌شود که رشد اسکلت‌شان هنوز کامل نشده است و یا دارای قوس کمر متوسط یا گوژپشتی غیرطبیعی هستند. بریس‌ها انواع گوناگونی دارند که همگی به منظور جلوگیری از قوس کمر افزایش یابنده همگام با رشد بیماران نوجوان طراحی می‌شوند و از زیاد شدن قوس کمر در طول رشد فعال اسکلتی جلوگیری می‌کنند. بریس‌ها ستون فقرات را صاف نمی‌کنند و نمی‌توانند همواره مانع افزایش قوس شوند. با این حال، استفاده از بریس پیشروی گودی کمر را برای درصد قابل توجهی از نوجوانان در حال رشد متوقف می‌سازد.
ورزش و حرکت‌های اصلاحی
به کمک ترکیبی از حرکت‌ها و تمرین‌های مناسب می‌توان کمر درد ناشی از قوس کمر شدید را تسکین داد. بارزترین عامل مؤثر در افزایش گودی کمروجود چربی اضافه در اطراف شکم و حالت اندامی نامناسب است. پزشکان و دکترهای فیزیوتراپی حرکات اصلاحی گودی کمر را برای از دست دادن این چربی اضافه تجویز می‌کنند؛ با از بین رفتن چربی مازاد، حالت اندامی، اصلاح و عضله‌های شکمی، تقویت می‌شود. با گنجاندن نرمش‌های کششی در برنامه ورزش قوس کمر ، مفصل‌های ران کشیده می‌شوند و درد تسکین می‌یابد. اما افراط در انجام این حرکت‌ها خطرناک است؛ حرکت‌های کششی را باید در نوبت‌هایی حداکثر 30 دقیقه‌ای انجام داد. به خاطر داشته باشید که قرار است به کمک این نرمش‌ها درد کاهش یابد نه این که مشکلی به مشکلات قبلی افزوده شود و متحمل درد ناشی از آسیب عضلانی هم بشوید.
فیزیوتراپی
هدف از درمان گودی کمر با فیزیوتراپی جلوگیری از پیشرفت بیماری و رفع گودی کمر با استفاده از تقویت عضلات شکم، جلو و پشت ران ها می باشد.زمانی که بیمار اطلاعات کافی در مورد کمر و چگونگی کاهش دادن فشار و کشش وارد بر آن به دست بیاورد، و دانسته‌های خود را به کار بندد، درمان گودی کمر موفقیت‌آمیز خواهد بود. فیزیوتراپی علاوه بر آموزش این مسائل، بر نرمش‌های مخصوص کاهش کشیدگی، کشش عضله‌های سفت، تقویت و بهبود سریع‌تر نیز متمرکز می‌شود.
ماساژدرمانی میتواند با کاهش درد گردن و کمر، حرکت و کشش بهتر و بیشتر را به دست آورد. تاکید پزشکان بر روش هایی است که منجر به تسکین درد و تسریع در بهبود شود. معمولا از روش هایی مانند التراسوند، کمپرس گرم، طب سوزنی و الکترو درمانی ملایم برای کمک به درمان استفاده می شود. همچنین بیماران برای کاهش درد و بهبود باید حرکات خاصی را به صورت آموزشی انجام دهند.
بیماران راهکار‌هایی مانند استفاده از محافظ یا کمربند مناسب هنگام نشستن و نحوه ایمن به کارگیری کمر در سرکار یا زمان ورزش کردن را برای کاهش دادن درد فرا می‌گیرند. آموزش ورزش برای درمان گودی کمر و روش‌های خوددرمانی و ترغیب بیماران به مستقل شدن بخش بسیار مهمی از درمان گودی کمر با فیزیوتراپی به شمار می‌رود. همگام با بهبود بیمار، نرمش‌های خاصی برای تقویت عضله‌ها و کشش مفصل‌ها و عضله‌های سفت انجام می‌شود. دکتر فیزیوتراپی در زمینه انتخاب تکنیک‌ها و نرمش‌های مناسب هر بیمار تخصص دارد.
جراحی
در صورت گودی کمر شدید و درگیر شدن عصب‌ها یا عدم موفقیت درمان‌های محافظانه‌کارانه غیرجراحی به ناچار به مداخله جراحی روی آورده می‌شود. جراح ستون فقرات تصمیم می‌گیرد که کدام‌یک از انواع عمل‌های جراحی قوس کمر و چه رویکردی (قدامی/ خلفی، جلو یا عقب) برای بیمار مناسب است. وی این تصمیم را بر مبنای سابقه و شرح حال پزشکی بیمار، علائم و نتایج رادیولوژی اتخاذ می‌کند. گزینه‌های درمان جراحی گوناگونی وجود دارند، بنابراین بهتر است با جراح در مورد بهترین شیوه‌ی متناسب با شرایط خاص خود صحبت کنید.
جلوگیری
پیشگیری بهتر از درمان گودی کمر است. به راحتی می‌توان با رعایت نکته‌های زیر حالت اندامی مناسب داشت و قوس کمر را مدیریت کرد:
- حالت اندامی مناسب: چانه را به سمت داخل بکشید و کاملاً صاف و بدون قوز کردن به گونه‌ای بایستید که پاها نگهدارنده اصلی بدن باشند. شانه‌ها باید با مفصل‌های ران هم‌تراز باشد تا کمر قوس بیش از اندازه نیابد. این شیوه نمونه‌ای از قرار گرفتن بدن در حالت اندامی مناسب است.
- تقویت عضله‌های شکمی: تقویت عضله‌های شکمی بسیار ساده است. به پشت دراز بکشید و سر را رو به بالا نگه دارید، سپس زانوها و مفصل‌های ران را روی سطحی سخت خم کنید. در این بین پشت بدن را صاف روی سطح نگه دارید و لگن را رو به بالا و پایین حرکت دهید. این حرکت را 5 ثانیه ادامه دهید، و پس از استراحت کردن، در سه نوبت 10 مرتبه‌ای تکرارش کنید. با انجام این نرمش ها می توان از بروز و درمان قوس کمر جلوگیری کرد.
- کشش عضله‌های همسترینگ: به پشت با صاف نگه داشتن زانوها دراز بکشید. حوله‌ای را کاملاً دور پا نزدیک مچ بپیچید و دو سر آن را در دست بگیرید، سپس پا را با ملایمت به سمت بدن بکشید. این حالت را 20 تا 30 ثانیه حفظ کنید. این حرکت را سه بار تکرار کنید.
- کشش عضله‌های کمر و پشت بدن: به پشت دراز بکشید، سر را رو به بالا نگه دارید و هر دو زانو را خم کنید. هنگام خم شدن به یک سمت، کشیدگی عضله‌های پشت بدن را احساس خواهید کرد. 20 تا 30 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را سه مرتبه به نوبت برای هر دو سمت بدن تکرار کنید.
گودی کمر در هر سنی، حتی در بچه ها و کودکان نیز می تواند رخ دهد. این بیماری بیشتر در خانم ها مشاهده می شود. درمان قوس کمر در بیشتر موارد بدون نیاز به جراحی انجام می شود. روش های درمانی شامل استفاده از کمربند طبی، استفاده از بریس، فیزیوتراپی، ورزش، نرمش ها و حرکات اصلاحی می باشد. تنها در صورت بروز موارد شدید گودی کمر، تعداد کمی از بیماران به درمان جراحی نیاز دارند.
