زانوی ضربدری نوعی ناهماهنگی بین زانوهاست و زمانی پیش می‌آید که زانوها به سمت داخل می‌چرخند. وقتی افرادی که زانوی ضربدری دارند می‌ایستند و پاهایشان را به هم میچسبانند معمولا ۷ تا ۸ سانت یا بیشتر بین مچ پاها فاصله وجود دارد. این به این دلیل است که زانوها خیلی به داخل خم شده‌اند.
زانوی ضربدری در کودکان خردسال رایج است و معمولاً با فرایند رشد اصلاح می‌شوند. چیزی حدود 75 درصد کودکان 3 تا 5 ساله زانوی ضربدری دارند. بر اساس آمار و گزارشات در حدود 99 درصد از این موارد، زانوی ضربدری با گذشت زمان حدود 7 یا 8 سالگی اصلاح می‌شود.
همچنین ممکن است زانوی ضربدری بعدها در زندگی افزایش پیدا کند از جمله این موارد:
- آسیب یا عفونت در زانو یا پا
- کمبود شدید ویتامین D و کلسیم
- چاقی
- آرتروز در زانو
نمی‌توان از این شرایط جلوگیری کرد، اما می‌توان اثرات آن را به حداقل رساند. فیزیوتراپی و ورزش اغلب جایگزین‌های موفقی برای جراحی هستند. برای اینکه بیشتر بدانید به خواندن این مقاله ادامه دهید.
زانوی ضربدری چیست؟
وقتی پاها در قسمت زانو به سمت داخل انحنا پیدا می‌کنند و اغلب مانع از رسیدن مچ پاها به یکدیگر می‌شوند به این عارضه زانوی ضربدری می‌گویند. برای درک بهتر مفهوم زانوی ضربدری، ابتدا باید تراز طبیعی پاها را درک کرد.
در وضعیت طبیعی، هنگام ایستادن، باسن، زانو و مچ پا در یک خط مستقیم قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر، اگر یک خط فرضی از لگن به مچ پا رسم کنیم، این خط مستقیماً از وسط زانو عبور خواهد کرد. در صورتی که این خط به سمت خارج از زانو عبور کند، آن زانو را “ضربدری” می‌نامیم. و اگر خط به سمت داخل زانو (به صورت داخلی) عبور کند، آن پا را “کمانی” می‌نامیم.
بسیاری از کودکان نوپا زانوی ضربدری دارند که خود به خود در طول دوره ابتدایی اصلاح می‌شود. در صورتی که بهبود پیدا نکرد، جراحی اصلاحی برای او ضروری تشخیص داده می‌شود. در بزرگسالان، زانوی ضربدری خود به خود برطرف نمی‌شود، بلکه به دلیل ورم مفاصل منجر به بدتر شدن می‌شود.
زانوی ضربدری در افراد بزرگسال یکی از عوامل خطرساز برای تحلیل رفتن مفصل زانو و بروز درد است. اصلاح زانوها قبل از شروع آرتروز در مرحله انتهایی نیاز به تعویض کامل زانو را به تأخیر می‌اندازد یا از آن جلوگیری می‌کند.
چه چیزی باعث زانوی ضربدری در کودکان می‌شود؟
زانوی ضربدری در کودکان می‌تواند ناشی از:
- زانوی ضربدری در مرحله تکامل طبیعی در کودکان با اوج بروز آن در سن سه تا چهار سالگی
- ایدیوپاتیک (بیماری با منشا ناشناخته)، که معمولاً در نوجوانی ظاهر می‌شود
- راشیتیسم کلیوی (در ارتباط با نارسایی کلیه و استئودیستروفی کلیوی—یک بیماری استخوانی است و معمولا زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌های شما موفق به حفظ سطح مناسب کلسیم و فسفر در خون نمی‌شوند)
- راشیتیسم‌های تغذیه‌ای و کمبود ویتامین D
- راشیتیسم‌های هیپوفسفاتمیک (راشیتیسم‌های مقاوم به ویتامین D)
چه چیزی باعث بروز زانوی ضربدری در بزرگسالان می‌شود؟
در بزرگسالان، زانوی ضربدری می‌تواند ناشی از ضربه یا عفونت، آرتروز یا اثرات باقیمانده از بیماری ارتوپدی کودکان باشد.
زانوی ضربدری چگونه تشخیص داده می‌شود؟
از نظر ظاهری، با ایستادن بیمار به حالت ایستاده، زانوها به یکدیگر برخورد می‌کنند، اما فضای زیادی بین مچ پاها وجود دارد. بهترین روش برای تشخیص زانوی ضربدری گرفتن عکس رادیولوژی در حالت ایستاده، و کشیدن یک خط مستقیم روی تصویر از لگن تا مچ پا است.
اگر آن خط به سمت خارج از زانو عبور کند، زانوی ضربدری وجود دارد. خطوط تشخیصی اضافی را می‌توان تعیین کرد که منبع انحراف زاویه‌ای از فمور (استخوان ران) یا استخوان درشت نی (استخوان شین) است.
پزشکان هنگام مشاهده عکس رادیولوژی کودکان، به کیفیت استخوان و عرض صفحات رشد نیز توجه می‌کنند. صفحات رشد نشان دهنده بلند شدن دست و پاهای کودکان همزمان با بالغ شدن آنهاست.
در کودکان مبتلا به کمبود ویتامین D تغذیه‌ای، راشیتیسم مقاوم به ویتامینD (اختلالی که در آن استخوانها به طرز وحشتناکی نرم شده و به راحتی خم می‌شوند) یا مثلاً با نارسایی کلیوی، صفحات رشد و گسترش نامنظم دارند و زانوی ضربدری ظاهر می‌شود.
در کودکانی که کمبود ویتامین D، راشیتیسم مقاوم به ویتامین D یا نارسایی کلیه مشکوک ناشی از زانوی ضربدری دارند، می‌توان آزمایش خون بیشتری (به عنوان مثال، شمارش کامل خون، فسفر، سطح ویتامین D، کراتینین، کلسیم) انجام داد تا به طور دقیقتری این مسائل تشخیص داده شوند.
روش درمانی توصیه شده برای زانوی ضربدری چیست؟
هدف از درمان اصلاح ترازبندی اندام، توقف پیشرفت بیماری و کاهش خطر تحلیل رفتن مفصل خواهد بود. بسیاری از کودکان نوپا در همان سالهای ابتدایی رشد زانوی ضربدری دارند.
این موضوع یک فرایند طبیعی در رشد کودکان است و به طور معمول نیازی به درمان ندارد. با این حال، اگر عکس رادیولوژی نامعمول به نظر برسد (مانند صفحات رشد گسترده یا نامنظم) یا کودک نشانه‌هایی از بیماری نشان دهد و رنگ پریدگی داشته باشد، نیاز به بررسی بیشتر (مانند آزمایش خون) وجود دارد.
اگر ناهنجاری متابولیسم یا عملکرد کلیه وجود داشته باشد، بنابراین نیاز به درمان پزشکی خاص است. به عنوان مثال، راشیتیسم تغذیه‌ای با جایگزینی ویتامین D درمان می‌شود.
راشیتیسم مقاوم به ویتامین D (راشیتیسم هیپوفسفاتمی مرتبط با ایکس) با جایگزین های ویتامین D و فسفر و اخیراً داروهای خاص درمان می‌شود. اگر درمان پزشکی در راست شدن پاها موفقیت آمیز نباشد، ممکن است نیاز به جراحی باشد.
در موارد ایدیوپاتیک (که علت آن مشخص نیست)، درمان را می‌توان با جراحی انجام داد.
در مورد کودکان در حال رشد می‌توان جراحی‌های بسیار کوچک و کم تهاجمی انجام داد که رشد پاها را تعدیل می‌کند و باعث رشد مستقیم آنها در طی 6 الی 18 ماهگی می‌شود.
این کار با کاشت یک پایه یا صفحه با پیچ در کنار صفحه رشد، در طرف محدب اندام تغییر شکل داده (به عنوان مثال، داخل زانوی ضربدری) انجام می‌شود. این روش‌های درمانی معمولاً به تحمل وزن محدود یا فیزیوتراپی زیادی احتیاج ندارند.
در بزرگسالان و کودکان بزرگتر که کمتر از دو سال تا بلوغ آنها باقی مانده است، این درمان جزء گزینه‌ها محسوب نمی‌شود. در عوض، ما باید استخوان‌های آسیب دیده را برش دهیم (استئوتومی) و آنها را به یکی از دو روش صاف کنیم.
استئوتومی حاد
1.استخوان بریده شده و اصلاح کامل در اتاق عمل انجام می‌شود. به طور معمول برای ایجاد ثبات استخوان بریده شده صفحه‌ای با پیچ‌هایی در داخل زانو قرار می‌دهند برای یک دوره 6 تا 8 هفته تا زمانی که استخوان با صفحه جوش بخورد، بیمار قدرت تحمل وزن نخواهد داشت.
اصلاح تدریجی با استفاده از فیکساتور خارجی
2.زانوی ضربدری را می‌توان به تدریج با استفاده از یک قاب قابل تنظیم اصلاح کرد. جراح استخوان را قطع می‌کند، و یک قاب خارجی قابل تنظیم را در آن قسمت استفاده می‌کند که با پیچ و پلاک به استخوان متصل می‌شود.
والدین به یک برنامه روزانه رژیمی توجه می‌کنند که شامل تنظیمات روزانه است که باید بر روی قاب اجرا شود. این برنامه شامل فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، خوابیدن، استحمام کردن و انجام سایر فعالیت‌های روزمره است که با در نظر گرفتن قاب زمانی تعیین شده انجام می‌شوند.
استخوان در موقعیت اصلاح شده به تدریج بهبود می‌یابد و بیمار هر چند هفته یک بار به پزشک مراجعه می‌کند تا مطمئن شود همه چیز طبق برنامه پیش می‌رود.
بر اساس پیگیری عکس‌های رادیولوژی، پزشک برای دستیابی به نتایج بهتر ممکن است برنامه را اصلاح کند. پس از اصلاح، قاب باید در اتاق عمل برداشته شود.
کدام برنامه درمانی برای من بهتر است؟
طرح درمان بر اساس عوامل زیادی توسط پزشک ارائه می‌شود:
- رشد استخوان،
- ماهیت بیماری و گرایش آن به پیشرفت،
- شدت آن بیماری،
- وجود کوتاه شدگی که نیاز به بلندتر شدن دارد،
- یک ناهنجاری یا تورفتگی در خط مفصل زانو، و
- ترجیح بیمار / خانواده
همه این عوامل در نوع طرح درمانی انتخابی جراح تاثیر گذار است.
