لیزر درمانی، یک روش پرکاربرد در فیزیوتراپی است که سال‌هاست مورد توجه قرار می‌گیرد. در این روش، از نوعی لیزر به نام “لیزر سرد” یا “کم توان” استفاده می‌شود. اخیراً با استفاده از فناوری‌های نوین، لیزرهای پرتوانی که کارایی بالاتری نسبت به لیزرهای سرد دارند، در حوزه درمان‌های فیزیوتراپی معرفی شده‌اند. قبلاً، این نوع لیزر تنها در جراحی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. مکانیسم اصلی اثر لیزر هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما یکی از مکانیسم‌های اصلی که تاکنون مورد بررسی قرار گرفته، ایجاد تغییر در زنجیره انتقال الکترون در میتوکندریها است. به این صورت که سیتوکروم‌ها در زنجیره انتقال الکترون، قادر به دریافت طول موج مشخصی از لیزر هستند. انرژی این امواج نوری لیزری باعث می‌شود که این زنجیره سریعتر انجام شود و تولید ATP افزایش یابد. در نتیجه، سنتز زنجیره‌های DNA و اعمال سلولی و ساخت پروتئین و بعضی اعمال سلولی دیگر با سرعت بیشتری انجام می‌گیرد. مکانیسم‌های دیگری که مورد مطالعه قرار گرفته، شامل جذب اشعه توسط پروتئین‌های غشای سلولی است که باعث تغییر شکل غشاء و افزایش نفوذپذیری آن نسبت به یون‌ها می‌شود. همچنین، لیزر می‌تواند بوسیله سلول‌هایی غیر از سلول‌های گیرنده نوری در چشم نیز جذب شود. این سلولها در بدن مشابه فتورسپتورها در چشم عمل می‌كنند. چندین گیرنده نوری غیر رتینی به این شكل در جاهای مختلف بدن و گونه های جانوری و از جمله انسانها وجود دارد و مطالعاتی در جریان است كه نقش آنها را در ریتم فیزیولوژیك شبانه روزی بدن نشان می‌دهد.لیزر تراپی با لیزرهای پر توان (High Energy Laser Therapy) تخصصی تر از لیزرهای سرد بوده و استفاده از آن بایستی بجا و با دقت بیشتری صورت گیرد. بنوبه ی خود تأثیرات درمانی این نوع لیزرها نیز سریعتر و بیشتر از لیزرهای سرد می باشد.کاربرد پرتو لیزر در زمینه پزشکی زمینه‌های مختلفی دارد که در یک تقسیم‌بندی، موارد زیر را می‌توان نام برد:
- بکارگیری لیزر به عنوان چاقوی جراحی
- بکارگیری لیزر به عنوان وسیله تشخیص
- بکارگیری لیزر به عنوان روش تسکین و درمان
انواع
انواع ليزر عبارتست از:
- لیزر حالت جامد:در این نوع لیزر، ماده فعال ایجاد کننده لیزر، یک یون فلزی است که با غلظت کم در شبکه یک بلور یا درون شیشه، به صورت ناخالصی قرار داده شده است.
- لیزر گازی: ماده فعال در این سیستمها یک گاز است که به صورت خالص یا همراه با گازهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. بعضی از این مواد عبارتنداز: نئون به همراه هلیوم (لیزر هلیم_نئون)، دی اکسید کربن به همراه نیتروژن و هلیوم ، آرگون ، کریپتون ، هگزا فلورئید و … .
- لیزر مایع: از مایعات بکار رفته در این نوع لیزرها اغلب به منظور تغییر طول موج یک لیزر دیگر استفاده می‌شود.(اثر رامان) بعضی از این مواد عبارتند از: تولوئن ، بنزن و نیتروبنزن. گاهی محیط فعال برخی از این لیزرها را محلولهای برخی ترکیبات آلی رنگین از قبیل مایعاتی نظیر اتانول ، متانول یا آب تشکیل می‌دهد. این رنگها اغلب جز رنگهای پلی‌متین یا رنگهای اگزانتین و یا رنگهای کومارین هستند.
- لیزر نیم رسانا: لیزرهای مورد اشاره به عنوان لیزر دیود یا لیزر تزریقی نیز شناخته می‌شوند. این نوع لیزرها بر اساس نیمه‌رساناها عمل می‌کنند که از دو جزء تشکیل شده‌اند. یکی از این جزء‌ها نیمه‌رسانای نوع p است که کمبود الکترون دارد و دیگری نیمه‌رسانای نوع n است که الکترون اضافی دارد. وقتی این دو جزء به یکدیگر متصل می‌شوند، منطقه‌ای به نام منطقه اتصال p_n شکل می‌گیرد. این منطقه جایی است که عملکرد لیزر رخ می‌دهد.
- لیزر شیمیایی: در این نوع لیزرها ، تغییرات انرژی حاصل از یک واکنش شیمیایی باعث برانگیزش بعضی از فرآورده‌ها و در نتیجه وارونگی جمعیت می‌شود که به دنبال آن عمل لیزر اتفاق می‌افتد.
- ليزرهای پر توان (High Power Lasers): برای بريدن، لخته کردن و بخار کردن بافت استفاده ميشوند. به اين نوع ليزر اغلب ليزر جراحی ميگويند چون از آن ميتوان بجای تيغ جراحی استفاده نمود.
- ليزرهای كم توان(Low Level Lasers): از آن ميتوان در تحريک فرآيند های سلولی استفاده نمود. از اين نوع ليزر به عنوان ليزرهای تحريک زيستی(Bio-stimulating) يا ليزرهای با توان کم (Low Intensity Lasers) نيز نام برده مي شود.
روش
درمان با لیزر باید به طور منظم و یا طبق نظر پزشک صورت گیرد. جلسات درمانی معمولا” به صورت هفته ای 3-2 بار در نظر گرفته می شود. در بعضی موارد جلسات درمان بیشتر تکرار می گردد .مزایای لیزر درمانی شامل تقلیل دوران درمان به حدود نصف و کاهش در اثر علائم بالینی همراه با بهبود کارآیی عضو، عدم نیاز به استفاده از داروهای ضد درد و ضد التهاب، عدم عفونت و تحمل ضرب از طرف بیماراست.عوارض لیزر درمانی گزارش شده شلامل عوارض چشمی، واکنش درد، احساس کاذب سلامت، احساس خستگی، افت فشار خون و سرگیجه می باشد .برای پرهیز از این عوارض نکات زیر باید رعایت شود :
- استفاده از عینک مناسب
- در مورد واکنش درد باید به بیمار گفته شود این پدیده کوتاه مدت است و در جلسات اول فقط ظاهر می شود و بعد از مدتی از بین می رود.
- به بیمار تذکر داده می شود علیرغم این که درد کاهش پیدا کرده ولی باید احتیاط لازم را داشته باشد و از وارد کردن استرس بر ضایعه اصلی پرهیز کند.
- در احساس خستگی به دنبال درمان که شایع می باشد توصیه به ادامه درمان می شود زیرا این خستگی ناشی از کاهش درد و متعاقب آن کاهش تلاش جسمی است.
- در مواقع کاهش فشار خون و سرگیجه بهتر است بیماران قبل از درمان مایعات کافی بنوشند و پس از مدتی استراحت از بستر برخاسته و بلافاصله فعالیتی انجام ندهند.
مزایا
برخی محققان بر این باورند كه لیزر كم توان قادر به ایجاد تغییرات مثبت در سطح سلولی می باشد ، كه این اثر بدون ایجاد حرارت قابل ملاحظه ای در سطح سلول ایجاد می باشد. این پاسخ های فتوشیمیایی منجر به تغییرات فیزیولوژیك در عملكرد سلول می شوند.برخی از موارد استفاده از لیزر تراپی:
- در بهبود انواع زخمها (زخمهای دیابتیك ، زخمهای بستر و… ).
- در تسكین دردهای عضلانی همچون سندرم مایوفاشیال.
- در تسكین دردهای ناشی از ضربه و بعد از اعمال جراحی.
- در تسكین دردهای مفصلی همچون آرتروز.
- در تسكین دردهای ناشی از پیچ خوردگیها و كشیدگیهای تاندونی.
- در تسكین دردهای روماتیسمی همچون آرتریت روماتوئید.
- در تسكین دردهای عصبی همچون سندروم تونل مچ دستی.
- در تسكین دردهای ناشی از استفاده بیش از حد اندامها.
- در درمان آسیب های ورزشی.
- در بازسازی عصب آسیب دیده همچون فلج عصب صورتی.
- استفاده از لیزر تراپی در كمك به كنترل عفونت برخی مناطق از جمله بستر و عفونت مثانه و همچنین درمان مشکلات شانه
- اثرات ضد التهابی (Anti inflammatory)
- اثرات ضد درد (Analgesic effects)
- اثرات ضد تورم (Anti edema effect)
- این اثرات بیشتر مربوط به لیزرهای پر توان با ایمپالسهای کوتاه و انرژی بسیار بالا صورت می گیرد و باعث ایجاد امواج Pressure wave و اثرات تحریکی روی بافتها شده و پرولیفراسیون سلولی را تحریک می کنند.
دردمای 42-40 درجه اثرات انالولیک ضد درد و ضد التهاب لیزرها ظاهر می شود. انتقال انرژی به بافت بخصوص در لیزر های پر توان می تواند دمای متوسط بافت را افزایش دهد. در دمای 46-42 درجه متابولیسم بافتی به صورت برگشت پذیر کاهش یافته و باعث مهار درد در بافت می شوند.
عوارض
به نظر بسیاری از افراد، حتی در این زمان، لیزر چیزی جدید و خطرناک به حساب می‌آید، زیرا آنها واقعیت درباره لیزر و یا اشتباهاً آن را با اشعه رادیواکتیو اشتباه می‌گیرند. با این حال، استفاده از لیزر با توان کم در صورت استفاده صحیح و با دز مناسب، بدون عوارض جانبی و بدون هیچگونه خطری است. هیچ ممنوعیت قطعی برای استفاده از لیزر وجود ندارد، اما بهتر است در مورد بیماران زیر از استفاده از آن پرهیز کرد :
- در بیماران دارای پیس میكر قلبی (Pacemaker) لیزر نباید در روی قفسه سینه استفاده شود.
- در بارداری لیزر نباید در ناحیه شكم و ناحیه كمر و لگن استفاده شود.
- بیماران دارای سرطان و انواع بدخیم.
- بیماران دارای تشنج یا صرع.
- كودكان در حال رشد (در صفحات استخوانی).
- مناطق نزدیک به چشم به خصوص در لیزرهای پر توان
- بیماران سرطانی و در بدخیمی ها در ناحیه تومور استفاده از لیزر ممنوع می باشد.
گستردگی و فراوانی کاربردهای لیزر به طول موج‌های آن، ویژگی‌ها و خواص پرتو لیزر، و همچنین توان خروجی قابل تنظیم آن بستگی دارد. پرتو لیزر دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که در هیچ منبع نوری دیگری قابل مشاهده نیست. ویژگی‌های اصلی پرتو لیزر شامل تک فامی، همدوسی و واگرایی اندک است. هر یک از این ویژگی‌ها به تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر، می‌توانند کاربردهای منحصر به فردی را برای لیزر فراهم کنند. این کاربردها به گونه‌ای گسترده هستند که به سختی می‌توان رشته‌ای را یافت که به نحوی مستقیم یا غیرمستقیم با لیزر مرتبط نباشد.
گستردگی و فراوانی کاربردهای لیزر بیشتر به دلیل پهنه بینابی، طول موج‌ها، ویژگی‌ها و خواص پرتو لیزر و همچنین توان خروجی قابل تنظیم آن است. با توجه به اینکه هر ماده فعال در لیزر قادر به تولید یک یا چند طول موج خاص است، هر یک از این مواد با توجه به خصوصیاتی مانند توان خروجی، رفتار زمانی، اندازه پرتو لیزر و غیره می‌توانند کاربردهای پزشکی خاصی را داشته باشند. استفاده از این نوع لیزرها در بسیاری از موارد درمانی منجر به عدم نیاز بیمار به عمل جراحی شده است. به همین دلیل، برخی از پزشکان و متخصصان این لیزرها را به عنوان “چراغ علاءالدین” تراپی می‌نامند. به عنوان مثال، لیزر گاز کربنیک یک ابزار مناسب برای جراحی است، اما این لیزر مناسب برای تشخیص بیماری نیست. در هر صورت، استفاده اصلی که در این بخش تأکید شده است، استفاده از لیزر به عنوان روش درمانی بدون استفاده از داروهای پزشکی است. این روش درمانی به طور عمده به عنوان “لیزرتراپی” شناخته می‌شود و لیزرهای با توان کم یا شدت پایین در این دسته قرار می‌گیرند.
