ستون فقرات ما شبیه یک قرقره نخ است که بالشتک‌های نرم اسفنج مانند بین آنها قرار دارد و توسط بافت‌های نرم احاطه شده است. این قرقره‌های نخ همان استخوان‌ها هستند و بالشتک‌های بین آنها دیسک نام دارد. در صورتی که قسمت مرکزی یا هسته مرکزی دیسک بیرون بیاید یا حتی از دیواره دیسک خارج شود از این وضعیت تحت عنوان فتق دیسک یاد خواهد شد. خبر خوبی که در این خصوص وجود دارد این است که در اکثر موارد می‌توان فتق دیسک را بدون نیاز به عمل جراحی و به کمک درمان دستی و ورزش یا برخی اقدامات مراقبتی درمان کرد. در درصد کمی از موارد درمان فتق دیسک مستلزم انجام عمل جراحی است.
وضعیت دیسک سالم قبل از فتق چگونه است؟
برای درک نحوه اثرگذاری هر یک از روش‌های درمانی، لازم است علل اصلی بروز فتق دیسک را شناسایی کنیم. فتق دیسک یک اختلال شایع در ستون فقرات و دیسک بین مهره‌ای است که در فضای بین استخوان‌های ستون فقرات واقع میشود. هر استخوان در ستون فقرات ساختاری جامد و محکم دارد. دیسک مانند یک وسیله ضربه‌گیر بین مهره‌ها عمل میکند تا از صدمات آنها جلوگیری کند و به ستون فقرات اجازه دهد انعطاف پذیر باشد. دیسک یک ساختار بسیار محکم است و به محافظت از مهره‌ها کمک میکند. این دیسک شامل یک پوشش خارجی از کلاژن و یک بخش مرکزی از ماده ای که شبیه به خمیردندان است تشکیل شده است. هنگام تولد، ۸۰ درصد از دیسک اولیه از آب تشکیل شده و این مقدار با گذر زمان کاهش می‌یابد. وقتی یک دیسک سالم و به اندازه کافی آب دارد، شبیه به یک لاستیک دوچرخه پر از هوا است و این شرایط به عنوان فشار هیدرواستاتیک شناخته میشود. مهمترین اقداماتی که می‌توانیم برای مراقبت از دیسک‌هایمان انجام دهیم، شامل حرکت منظم، حفظ قوام بدن و مصرف آب به میزان کافی است.
راه رفتن، حفظ حالت مناسب بدن و نوشیدن آب
علت آنکه راه رفتن و حفظ حالت مناسب بعداً در سلامت دیسک اهمیت زیادی دارد این است که دیسک در تنظیم فشاری که به بدن وارد میشود نقش مهمی را ایفا میکند. در صورتی که ما راه نرویم فشار موادی که به دیسک وارد میشود منجر به بیرون زدگی هسته دیسک از دیواره‌ها خواهد شد و در نتیجه دیسک ضعیف میشود.
به مقدار کافی آب بنوشید
دیسک بین مهره‌ای به جذب آب از ساختارهای اطراف میپردازد و در صورتی که به طور مداوم تحت فشار قرار داشته باشد نمی‌‌تواند به جذب آب بپردازد. در صورتی که آب به اندازه کافی در اختیار دیسک قرار نداشته باشد یک مقدار از فشار هیدرواستاتیک و قابلیت ضربه گیری خود را از دست میدهد و به‌علاوه هنگامی که دیسک آب خود را از دست میدهد دیواره آن شروع به خشک شدن و ضعیف شدن خواهد کرد و در این حالت نمی‌‌تواند دیگر مواد درون هسته‌ای خود را حفظ کند و مانند دیواره ضعیف یک سد که دیگر قادر نیست آب را پشت خود نگه دارد مواد درون هسته به بیرون هدایت خواهد شد.
حالت صحیح بدن خود را حفظ کنید
معمولاً پزشکان تاکید بسیار زیادی بر روی حفظ حالت صحیح بدن دارند. نشستن به مدت زیاد و خم کردن بدن باعث میشود که سلامت دیسک به خطر بیافتد زیرا هنگامی که ما قوز میکنیم فشار زیادی به دیسک در قسمت قاعده ستون فقرات وارد میشود. به این ترتیب بخش جلویی دیسک میتواند به آرامی خشک و ضعیف شود حال آنکه قسمت پشتی دیسک نیز ضعیف میشود زیرا مواد درون هسته دیسک برای یک مدت زمان طولانی به سمت عقب هدایت شده است. در صورتی که عضلات اطراف ستون فقرات ضعیف باشند نیز فشار زیادی به بدن وارد میشود. این امر بدین معنا است که محافظت کمتری از دیسک میشود و آنها بیشتر خم خواهند شد. عضلات کمر و عضلات مرکزی ما از بدن محافظت بیشتری میکنند و در قوی ماندن ستون فقرات و رفع فشار اضافی از روی دیسک بسیار اهمیت دارند. پزشکان به همه افراد توصیه میکنند که هر روز ۲ لیتر آب بنوشند. دیسک بین مهره‌ای از کلاژن تشکیل شده است و کلاژن همان ترکیبی است که در پوست ما نیز وجود دارد. ما به منظور جلوگیری از خشک شدن پوست خود به طور مداوم آن را چرب میکنیم و از کرم آب رسان استفاده میکنیم. آب موجود در بدن برای تامین کلاژن دیسک ضروری است اما در صورتی که مقدار آبی که در بدن وجود دارد کافی نباشد دیواره دیسک شروع به خشک و ضعیف شدن خواهد کرد.
چه موقع دیسک دچار فتق میشود؟
در هر شرایط و در هر سنی، احتمال وقوع فتق دیسک وجود دارد. وقتی هسته دیسک به سمت بیرون فشرده شده و از دیواره دیسک عبور کند، به آن فتق دیسک یا بیرون زدگی دیسک گفته میشود و درد شدید از علایم اصلی این اختلال محسوب میشود. ستون فقرات محل قرارگیری طناب نخاع است و در هر بخش از ستون فقرات، تعدادی عصب از آن به سمت نقاط مختلف بدن می‌رود. دیسک به جدا شدن مهره‌ها از هم و ایجاد یک فضای مناسب بین آنها برای هدایت اعصاب به تمامی نقاط بدن کمک میکند. در صورتی که دیسک فتق داشته باشد، مواد داخل هسته فشار روی یکی از ریشه‌های عصبی قرار میگیرد و این فشار ممکن است منجر به درد شود. همچنین، مواد موجود درون هسته می‌توانند منجر به التهاب شیمیایی در عصب شده و درد را به همراه داشته باشند. وقتی یکی از دیسک‌های بدن آسیب می‌بیند، بدن به طور طبیعی با بروز التهاب به آسیب پاسخ میدهد. پزشکان معتقدند که التهاب اتفاق خوبی است، اما اگر درد به طور طولانی ادامه داشته باشد، التهاب میتواند منبع درد باشد. به همین دلیل، در هنگام بروز التهاب، داروهای ضد التهاب تجویز میشود.
در خصوص دیسک گردن این اختلال میتواند باعث بروز درد تیر کشنده در بازوها شود. در صورتی که قسمت پایین کمر دچار فتق دیسک شود شما دچار درد در پاها یا باسن خواهید شد زیرا فشار زیادی به عصب سیاتیک وارد میشود. در قسمت پایین کمر ۵ عدد دیسک وجود دارد و بر اساس آن که کدام دیسک دچار فتق شده باشد درد در نقاط مختلفی از پا یا باسن احساس میشود زیرا اعصاب مختلف بدن وظیفه کنترل عملکردهای اندام‌های پایینی بدن را بر عهده دارند. خود بدن تلاش میکند در هنگام بروز فتق دیسک از خودش محافظت کند و برای جلوگیری از آسیب دیدگی بیشتر وارد دوره اسپاسم میشود و در این حالت عضلات به شدت منقبض می‌شوند و از حرکت کردن بیشتر بدن جلوگیری خواهد شد زیرا راه رفتن میتواند ریسک بروز آسیب دیدگی را افزایش دهد و منجر به احساس درد بیشتر شود. فتق دیسک میتواند در پی یک نوع آسیب دیدگی از قبیل تصادف یا زمین خوردن به وجود بیاید و فشار زیادی را به دیسک وارد کنند و هسته دیسک را با خشونت و فشار زیاد به سمت بیرون هدایت کند و منجر به پارگی دیواره دیسک گردد. یا در برخی موارد شایع تر، دیواره دیسک با گذر زمان ضعیف میشود و انجام برخی حرکات بدن از قبیل چرخش بدن یا خم شدن یا برداشتن اجسام به صورت نادرست فشار زیادی را به هسته دیسک وارد میکند. این فشار میتواند آنقدر زیاد باشد که دیواره دیسک قادر به تحمل آن نباشد و شما دچار فتق دیسک شوید.
چگونه می‌توان فتق دیسک را درمان کرد؟
اگر شما دچار فتق دیسک هستید خبر خوبی برای شما داریم. بدن میتواند به ترمیم خود بپردازد اما به شرط آنکه به شدت آسیب دیدگی خیلی زیاد نباشد. با این حال اگر درد پس از مدت زیادی از بین نرود به تدریج از توانایی حرکتی اجزای ستون فقرات کاسته میشود و باعث سفت شدن و ناتوانی حرکتی این قسمت خواهد شد به نحوی که شما نمی‌توانید به طور طبیعی را بروید و دچار مشکل خواهید شد.
ورزش درمانی و درمان دستی
متخصص درمان دستی به اشکال مختلف بیماران کمک میکند. هنگامی که شما به علت مشکل فتق دیسک به پزشک مراجعه می‌کنید او در ابتدا به بررسی عملکرد کلی بدن شما میپردازد سپس از حرکات کششی برای رفع اسپاسم عضلات استفاده میکند و سپس از حرکات دست خود برای به حرکت درآوردن مفاصل و تکان دادن آنها استفاده خواهد کرد. این قابلیت حرکتی یک اقدام مهم برای آزاد سازی حرکات بدن و کمک به حفظ مکانیسم خود ترمیمی طبیعی بدن است. فتق دیسک فقط مختص ستون فقرات نیست و پزشکان عقیده دارند که این عارضه در ران و همه نقاط بدن رخ میدهد. در صورتی که یک قسمت از بدن نتواند به طور صحیح عمل کند این امر بدین معنا است که انجام دادن برخی حرکات خاص باعث میشود فشار زیادی به این ناحیه وارد گردد. به عنوان مثال اگر شما نمی‌توانید در آن خود را به خوبی تکان دهید قسمت پایین کمر شما آسیب دیده است. آسیب دیدگی این ناحیه باعث میشود که انجام حرکات چرخشی که معمولاً در پی ترکیبی از حرکات ران و قسمت پایین کمر رخ میدهد دچار اختلال شود به این ترتیب فشار بسیار زیادی به دیسک وارد میشود و دیسک بین مهره‌ای دچار فتق خواهد شد. در این شرایط پزشک به بررسی این مسائل میپردازد و بر روی آنها متمرکز میشود. عبارت ورزش کردن برای افرادی که دچار فتق هستند یک فرایند دردناک است و همیشه فریاد این گروه از بیماران را در پی دارد. اما ما از این افراد نمی‌‌خواهیم که به انجام حرکات بسیار سخت بپردازند. هنگامی که پزشک تصمیم میگیرد به اصلاح حرکات ستون فقرات بپردازد و به بررسی مشکلات ساختاری ناحیه اقدام کند انجام دادن برخی تمرینات ورزشی ساده برای تقویت عضلات میتواند از ستون فقرات محافظت کند و فشار را از روی دیسک بردارد. در این حالت یک محیط مناسب برای بدن به وجود می‌آید تا بتواند فرایند ترمیم دیسک و بهبود خود را آغاز کند.
IDD تراپی در درمان فتق دیسک
معمولاً فتق دیسک در یک سطح خاص رخ میدهد. دو دیسک در قسمت قاعده ستون فقرات که L4/ L5 و L5/ S1 نام دارند شایع ترین نقاطی هستند که دچار فتق دیسک می‌شوند. اعضای ستون فقرات بسیار قوی هستند و در صورتی که با گذر زمان دچار سفتی و خشکی شوند برطرف کردن فشار از روی دیسک یک کار دشوار خواهد بود و حرکت دادن آن عضو به یک اقدام بسیار دشوار تبدیل خواهد شد. IDD تراپی یک ابزار مکانیکی است که به ما کمک میکند به رفع فشار و کمک به حرکت کردن اجزای خاصی از ستون فقرات کمک کنیم. این روش در پاسخ به اشکالات روش درمانی تراکشن معرفی شد و عامل کلیدی در IDD تراپی استفاده از قلاب ارگونومیک است. به این ترتیب استفاده از یک نیروی کشنده که توسط کامپیوتر کنترل میشود باعث رفع فشار از روی برخی نقاط خاص ستون فقرات میشود و به آرامی منجر به باز شدن فضای بین مهره‌ها و رفع فشار از روی دیسک و اعصاب خواهد شد. در همین حین این سیستم به آرامی نیرویی که به ستون فقرات وارد میشود را به نوسان در می‌‌آورد. این امر به این معنا است که بافت‌های نرم این ناحیه نیز دچار کشیدگی می‌شوند و به حرکت در می‌آیند. تلفیقی از روش‌های رفع فشار از روی ستون فقرات و حرکت دادن آن میتواند فشاری که به دیسک وارد میشود را بر طرف کند و باعث بهبود دامنه حرکات آن شود. نیرویی که برای درمان مورد استفاده قرار میگیرد به تدریج و با توجه به شرایط بدن افزایش پیدا میکند. خبر خوبی که برای شما داریم این است که IDD تراپی یک روش بسیار منعطف و مناسب برای همه افراد در تمامی سنین است به به نحوی که برخی از افراد در طول درمان می‌خوابند. هدف از انجام این روش درمانی کاهش درد و ایجاد شرایط بهتر برای ترمیم بدن است. IDD درمانی برای اکثر بیمارانی که دچار فتق دیسک هستند مفید است فقط زنان باردار و افرادی که دچار پوکی شدید استخوان هستند یا افرادی که در ستون فقرات آنها ایمپلنت فلزی وجود دارد نمی‌‌توانند متقاضی درمان با این روش باشند. در صورتی که پای بیمار دچار ضعف شدید باشد یا آنکه فتق دیسک باعث بی اختیاری ادرار شده باشد باید به متخصص ارجاع داده شود تا برنامه درمان او آغاز گردد.
انجام عمل جراحی
عمل جراحی، به عنوان آخرین روش درمانی، زمانی تجویز میشود که روش‌های درمان دستی و IDD تراپی نتوانند بهبود قابل توجهی در شرایط بیمار ایجاد کنند. در صورتی که درد شدید باقی بماند و یا درد عصبی منجر به ضعف پاها شود، می‌توان از عمل جراحی برای برداشتن بخشی از دیسک که فشار بر عصب وارد میکند، استفاده کرد. انجام عمل جراحی میتواند به طور فوری در کاهش درد پاها کمک کند، اما معمولاً به دلیل خطرات مرتبط، اکثر پزشکان توصیه نمی‌کنند که این روش را برای درمان فشردگی دیسک و ضعف و ناتوانی حرکتی در ستون فقرات استفاده کنید.
زندگی بیماران پس از ابتلا به فتق دیسک
در صورتی که ناتوانی حرکتی و ضعف به فتق دیسک ارتباط داشته باشد تغییر سبک زندگی میتواند تاثیرات فاحشی را در پیشگیری و بهبود این مشکل داشته باشد. فعالیت جسمانی مناسب از قبیل پیاده روی یا انجام دادن به تمرینات ورزشی که به حفظ قدرت و انعطاف پذیری ستون فقرات کمک میکند از قبیل پیلاتس میتواند بسیار سودمند باشد. البته هدف ما این است که شما از حالت صحیح بدن خود آگاه باشید و به طور منظم آب بنوشید تا بدن شما دچار کم آبی نشود. اکثر افراد پس از فتق دیسک به طور کامل بهبود پیدا میکنند به شرط آنکه به نکاتی که توسط پزشک به آنها گوشزد میشود عمل کنند. هدف از درمان فتق دیسک در بیماران این است که بتوانند بدون احساس درد به زندگی خود ادامه بدهند.
