علائم و درمان پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان باعث ضعیف و سست شدن استخوان ها می شود. در این بیماری استخوان ها به قدری ضعیف می شوند که به زمین خوردن یا حتی فشارهای خفیفی مثل خم شدن یا سرفه کردن باعث شکستگی استخوان می شود. شکستگی های ناشی از بیماری پوکی استخوان عموما در نواحی باسن، لگن، مچ دست یا ستون فقرات ایجاد می شود. استخوان بافت زنده ای است که عموما شکسته یا تعویض می شود. پوکی استخوان زمانی ایجاد می شود که ایجاد استخوان جدید با حذف استخوان قدیمی سازگاری ندارد. علائم پوکی استخوان زنان و مردان را تحت تاثیر قرار می دهد و محدودیت به قومیت خاصی نمی شود. اما این بیماری در زنان آسیایی و سفیدپوست، مخصوصا زنانی که دوره یائسگی را سپری کرده اند، بیشتر مشاهده می شود. دارو، رژیم غذایی سالم و ورزش های استقامتی به جلوگیری از این بیماری و استحکام استخوان های ضعیف کمک می کند.

علائم

در سطوح اولیه پوکی استخوان عموما هیچ علائمی وجود ندارد. اما وقتی استخوان ها به علت پوکی استخوان ضعیف شدند، علائم پوکی استخوان شامل موارد زیر هستند:

• کمردرد، مخصوصا ناشی از شکستگی یا پوکی استخوان
• کاهش قد در طول زمان
• شکستگی استخوان که آسان تر از حد انتظار صورت می گیرد

علل و علت

پوکی استخوان باعث کم تراکم شدن و شکننده‌تر شدن استخوان‌ها می‌شود. بعضی از افراد نسبت به افراد دیگر بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

استخوان‌های شما در یک فرآیند تجدید دائمی قرار دارند، به این معنی که استخوان جدید ساخته می‌شود و استخوان قدیمی تخریب می‌شود. در دوران جوانی، بدن شما توانایی ساخت استخوان را سریع‌تر از تخریب آن دارد و در نتیجه جرم استخوان افزایش می‌یابد. اکثر افراد تا اوایل دهه‌ی سوم زندگی به حداکثر جرم استخوان خود می‌رسند. با پیشرفت سن، تخریب استخوان سریع‌تر از ساخت استخوان جدید رخ می‌دهد. احتمال ابتلا به پوکی استخوان وابسته به حد جرم استخوان در دوران جوانی شما است. هرچه جرم استخوان بیشتر باشد، ذخیره استخوان بیشتری دارید و با پیشرفت سن، خطر ابتلا به پوکی استخوان کاهش می‌یابد. عواملی که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند شامل سن، ارثیت، سبک زندگی و بیماری‌ها و روش‌های درمان آن می‌شوند. برخی از عوامل خطر ابتلا به این بیماری که خارج از کنترل شما هستند، عبارتند از:

• جنسیت: پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان وجود دارد.
• سن: هر چه سن شما افزایش پیدا کند، احتمال ابتلا بیشتر می شود.
• قومیت: در صورتی که سفید پوست یا آسیایی باشید، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارید.
• سابقه خانوادگی: در صورتی که والدین یا خواهر بردار شما مبتلا به پوکی استخوان باشد،احتمال ابتلای شما به آن بیشتر است، مخصوصا اگر پدر یا مادر شما دچار شکستگی لگن شده باشند و  در صورت عدم درمان شکستگی لگن ممکن است شکستگی ها جوش نخورند یا بد جوش بخورند.
• اندازه بدن: مردان و زنانی که کوچک اندام هستند، بیشتر دچار این بیماری می شوند، زیرا جرم استخوان کمتری دارند.

پوکی استخوان در بین افرادی که هورمون های مشخص  خیلی کم یا خیلی زیادی در بدن خود دارند،شایع تر است. از نمونه های این هورمون ها که می تواند از علل پوکی استخوان باشد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هورمون های جنسی: کم بودن سطح هورمون های جنسی باعث تحلیل رفتن استخوان ها می شود که از علل پوکی استخوان می باشد. کاهش سطوح استروژن در یائسگی یکی از قوی ترین عوامل خطر برای ابتلا به پوکی استخوان است. زنان همچنین در طول بعضی از روش های درمانی مخصوص سرطان دچار کاهش سطح استروژن می شود. مردان با افزایش سن دچار کاهش سطح تستوسترون می شوند. و بعضی از روش های درمانی مخصوص سرطان پروستات باعث کاهش سطوح تستوسترون در بین مردان می شود.
• مشکلات تیروئید: هورمون تیروئید بیش از حد باعث تحلیل استخوان و پوکی استخوان می شود. این اتفاق زمانی پیش می آید که تیروئید شما پرکار باشد، یا برای درمان کم کاری تیروئید، داروی هورمون تیروئید بیش از حدی را مصرف کنید.
• غده های دیگر: این بیماری با پرکاری غده پاراتیروئید و غدد فوق کلیوی مرتبط است.

افرادی که شرایط زیر را داشته باشند، بیشتر به پوکی استخوان دچار می شوند:

• جذب کم کلسیم:  کمبود دائمی کلسیم نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد. جذب کم کلسیم باعث کاهش تراکم استخوان، تحلیل اولیه استخوان و افزایش احتمال شکستگی می شود.
• اختلالات غذایی: افرادی که دچار بی اشتهائی هستند بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار می گیرند. جذب کم کلسیم باعث کاهش میزان کالری، پروتئین و کلسیم هضم شده می شود. در بین زنان، بی اشتهایی باعث توقف قاعدگی و در نتیجه تحلیل استخوان می شود. در بین مردان، بی اشتهایی میزان هورمون های جنسی در بدن را کاهش می دهد و باعث تحلیل استخوان ها می شود.
• جراحی معده و روده: کاهش اندازه شکم یا یک مسیر فرعی یا جدا کردن بخشی از معده باعث کاهش مساحت سطح موجود برای جذب مواد غذایی از جمله کلسیم می شود.

کاربرد طولانی مدت داروهای خوراکی یا تزریقی کورتیکواستروئید مثل پردنیزولون و کورتیزون، در فرآیند بازسازی استخوان اختلال  ایجاد می کند. پوکی استخوان  همچنین با داروهایی که برای برطرف سازی یا جلوگیری از بیماری های زیر تجویز می شود، مرتبط است:

• تشنج
• سوزش معده
• سرطان
• رد پیوند

بعضی از عادات بد خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهند. از جمله این عادت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سبک زندگی منفعلانه: افرادی که بیشتر اوقات پشت میز نشین هستند، نسبت به افرادی که فعالیت بیشتری دارند، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. هر فعالیت و ورزش استقامتی که باعث بهبود تعادل بدن و وضع نشستن و ایستادن بهتر می شود برای استخوان های شما مفید است، اما راه رفتن، دویدن، پریدن، رقصیدن و وزنه برداری بسیار موثر هستند.
• مصرف بیش از حد مواد الکی: مصرف منظم بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز باعث افزایش ابتلا به پوکی استخوان می شوند
• استعمال دخانیات: نقش دقیق دخانیات بر ابتلا به پوکی استخوان به خوبی مشخص نیست، اما نشان داده شده است که مصرف دخانیات باعث تحلیل استخوان ها می شود.

عوارض

شکستگی استخوان، مخصوصا در ستون فقرات یا لگن، جدی ترین عوارض پوکی استخوان است. شکستگی لگن اغلب ناشی از زمین خوردن است و منجر به ناتوانی جسمی و حتی مرگ ناشی از عوارض جانبی پس از عمل مخصوصا در بین افراد سالخورده می شود. در بعضی موارد، اگر دچار زمین خوردگی نشده اید، شکستگی ستون فقرات اتفاق می افتد. استخوان های تشکیل دهنده ستون فقرات ( مهره ها ) تا حدی تحلیل پیدا می کند که مچاله شده و منجر به کمردرد، کاهش قد و قوزکردن می شود.

تشخیص

اگر شما دوره یائسگی اولیه خود را گذرانده باشید، در مدت چند ماه پیش کورتیکواستروئید تزریق کرده باشید یا یکی از والدین شما دچار شکستگی لگن شده باشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. برای اندازه‌گیری تراکم استخوان، از دستگاهی استفاده می‌شود که از سطوح پایین اشعه ایکس برای تعیین نسبت مواد معدنی استخوان‌ها استفاده می‌کند. در طول این آزمایش بدون درد، شما بر روی یک میز نرم دراز می‌کشید و دستگاه اسکنر از روی بدن شما عبور می‌کند. در اکثر موارد، تنها چند استخوان مورد بررسی قرار می‌گیرند، که معمولاً شامل لگن، مچ دست و ستون فقرات هستند. هر چه پوکی استخوان زودتر تشخیص داده شود، درمان آن راحت‌تر واقع می‌شود.

درمان

درمان پوکی استخوان در ادامه آورده شده است.

دارو

داروهای تجویزی تهاجمی ترین شکل برای متوقف سازی تحلیل استخوان هستند. داروهایی که برای درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرند

• بیوفسفونات ها رایج ترین داروها برای درمان پوکی استخوان هستند. انوع بیوفسفونات از قرار زیر است:

1. الندرونات (فوزاماکس)، دارویی خوراکی است که عموما هفته یک بار باید مصرف کرد.
2. ایباندرونات (بونیوا) به صورت قرص خوراکی ماهیانه مصرف می شود یا چهار مرتبه در سال به صورت تزریق میان وریدی استعمال می شود.
3. ریسدرونات (اکتونل) در دوزهای روزانه، هفتگی، دو ماه یک بار یا ماهی یک بار باید مصرف شود.
4. اسید زولدرونیک (رکلاست) به صورت تزریق میان وریدی هر یک یا دو سال یکبار استعمال می شود.

عوارض جانبی این داروهای ضد پوکی استخوان شامل سوزش معده، احساس تهوع و معده درد می شود. در موارد نادر، این داروها باعث آسیب وارد شدن به استخوان فک می شود. این عوارض جانبی نادر با مصرف زیاد بیوفسفونات ها مرتبط است.

• دنوسوماب (پرولیا) یک پادزهر است که با پروتئینی که در فرآیند جذب استخوان توسط بدن نقش دارد، مرتبط است. این پادزهر در کاهش فرآیند جذب استخوان و حفظ تراکم استخوان موثر واقع می شود. این پادزهر هر شش ماه یک بار به منظور درمان پوکی استخوان تزریق می شود. عوارض جانبی آن شامل التهاب پوست، سفتی عضلانی، درد یا اسپاسم، خستگی مفرط  و تعریق بیش از حد می شود. در موارد بسیار نادر، این دارو ممکن است موجب شکستگی استخوان شود.

هورمون درمانی

زنانی که در دوران یائسگی هستند، با خطر بالایی از ابتلا به پوکی استخوان مواجه هستند. در این دوران، تولید هورمون محافظ استروژن کاهش می‌یابد. برای این زنان، یک روش درمانی مناسب هورمون درمانی (هورمون جایگزینی) است. با این حال، این روش درمانی عموماً به عنوان روش درمانی اولیه استفاده نمی‌شود. هورمون درمانی احتمال ابتلا به سکته قلبی، حمله قلبی، سرطان پستان و لخته‌های خونی را افزایش می‌دهد. تعدیل کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERM) نیز برای حفاظت از استخوان‌ها استفاده می‌شوند و عملکرد هورمون استروژن را تقویت می‌کنند. رالوکسیفن (اویستا) یکی از داروهای این دسته است که به صورت قرص خوراکی روزانه مصرف می‌شود. غده تیروئید نیز به تنظیم سطوح کلسیم در بدن کمک می‌کند. هورمون پاراتیروئید (PTH) سطوح کلسیم و فسفات در استخوان‌ها را کنترل می‌کند. درمان با هورمون‌های پاراتیروئید ترکیبی مانند تری پاراتید (فورتئو) در واقع باعث بهبود رشد استخوان جدید می‌شود. این داروها باید به همراه مکمل‌های کلسیم و ویتامین D به صورت روزانه مصرف شوند.

حرکت درمانی و ورزش

حرکات ورزشی باعث استقامت بخشیدن و استحکام استخوان ها می شود که این امر می تواند به جلوگیری از پوکی استخوان و درمان آن کمک کند. حرکات ورزشی استقامتی برای بهبود وضعیت استخوان های دست ها و ستون فقرات موثر است. این حرکات ورزشی شامل استفاده از وزنه، دستگاه های وزنه یا باندهای کشی است. ورزش های استقامتی  مثل پیاده روی، جاگینگ (آهسته دویدن) و ورزش های ایروبیک کم فشاری مثل تمرین با اسکی فضائی یا دوچرخه سواری برای درمان بیماری پوکی استخوان موثر است. هر دو نوع ورزش باعث استحکام استخوان های پا، ران و قسمت پایین ستون فقرات می شوند. ورزش به هر شکلی باعث کاهش تحلیل استخوان ناشی از افزایش سن می شود. در بعضی موارد ورزش کردن باعث بهبود تراکم استخوان می شود. ورزش همچنین باعث بهبود طرز نشستن و ایستادن و تعادل شما می شود و خطر زمین خوردگی را کاهش می دهد. کمتر زمین خوردن برای افراد مبتلا به پوکی استخوان به معنای شکستگی کمتر است زیرا در این افراد اغلب شکستکی فشاری ستون فقرات، زانو، کمر و لگن ایجاد می شود.

تغذیه

توصیه های درمانی و روش های جلوگیری از پوکی استخوان و کاهش علائم پوکی استخوان تقریبا مشابه هستند و عمدتا شامل مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم و ویتامین دی (D) و مصرف میوه و سبزی فراوان در رژیم غذایی می شود. داشتن رژیم غذایی مناسب و سازگار با پوکی استخوان بسیار مهم است، حتی اگر داروهایی را مصرف می کنید که به کاهش تحلیل استخوان و جلوگیری از شکستگی کمک می کند. دوزه کلسیم توصیه شده در هر روز را مصرف کنید. کلسیم برای حفظ استخوان های سالم بسیار مهم است. مکمل های غذایی گزینه های خوبی هستند، اما بهتر است که در صورت امکان کلسیم را در غذایی که در طول روز مصرف می کنید، تامین کنید. در صورتی که کلسیم را باید به هر دو شکل مصرف کنید، پزشک به شما اطلاع می دهد. منابع غذایی مناسب حاوی کلسیم شامل موارد زیر می شود:

• محصولات لبنی کم چرب مثل شیر بدون چربی و پنیر محلی کم چرب
• تن ماهی ساردین همراه با استخوان
• آب میوه ها و غذاهای دیگری که کلسیم زیادی دارد
• سبزیجات برگ دار تیره

فقط با اضافه کردن پنیر یا بروکلی  به وعده غذایی خود می توانید سلامت استخوان های را با وعده غذایی خود تضمین کنید. میزان ویتامین دی روزانه خود را مصرف کنید. ویتامین دی به بدن شما کمک می کند تا کلسیمی که مصرف می کنید را جذب کنید. بهترین منبع ویتامین دی نور طبیعی خورشید است. روزی 15 دقیقه قرار گرفتن در معرض نور خورشید بدون استفاده از کرم ضدآفتاب تنها چیزی است که نیاز دارد. با این حال، افرادی مثل بیماران مبتلا به سرطان پوست  که نباید در معرض نور مستقیم خورشید قرار بگیرند می توانند مکمل های ویتامین دی را مصرف کنند که هم می تواند به پیشگیری و هم به درمان پوکی استخوان کمک کند.غذاهای کمی وجود دارد که ویتامین دی داشته باشند، با این حال بعضی از غلات و آب میوه ها سرشار از ویتامین دی هستند. به غیر این دو، مواد غذایی حاوی ویتامین دی شامل موارد زیر می شود:

• ماهی آزاد، تن ماهی،ساردین،ماهی اسقومری
• محصولات لبنی غنی از ویتامین دی مثل شیر

محصولات  تازه بخورید. سلامت استخوان شما به رژیم های غذایی مختلف حاوی ویتامین ها و مواد معدنی مختلف بستگی دارد. در هنگام مصرف میوه و سبزیجات، سعی کنید انواع مختلفی از آن را بخورید. یکی از راههای دیگری که می توانید به درمان پوکی استخوان و جلوگیری از آن کمک کنید اجتناب از مواد غذایی زیر می باشد:

• نوشیدنی های گاز دار و مواد کافئین دار را مصرف نکنید
• نوشیدنی ها و نوشابه های کافئین دار هر دو اثری منفی بر سلامت استخوان دارند.
• خوردن غذاهای نمک دار باعث می شود که بدن شما کلسیم بیشتری را از دست بدهد.

جلوگیری

با انجام تمرینات ورزشی استقامتی و رعایت یک رژیم غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D، می‌توانید استخوان‌های خود را قوی کنید و از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری کنید. زنان در سنین جوانی باید خطر ابتلا به این بیماری را جدی بگیرند و اقداماتی را انجام دهند که باعث کاهش پیشرفت و جلوگیری از عوارض پوکی استخوان شوند. فعالیت‌های ورزشی در دوران کودکی و جوانی منجر به افزایش جرم استخوان می‌شوند و به طور قابل توجهی خطر ابتلا به پوکی استخوان در دوران بزرگسالی و پیری را کاهش می‌دهند. همچنین، در کنار رژیم غذایی و ورزش، بهتر است از سیگار کشیدن خودداری کنید و مصرف الکل را به حداقل برسانید.

پوکی استخوان بیماری است که در جوانی و پیری می تواند بروز کند، اما راه های پیشگیری و درمانی وجود دارد که با استفاده از آنها می توانید آن را بهبود بخشید. در صورتی که هر کدام از علایم پوکی استخوان را که در مقاله آمده درخود یا اطرافیانتان مشاهده کردید به پزشک مراجعه کنید تا آزمایش های تشخیصی برای شما انجام پذیرد و در صورت ابتلا به پوکی استخوان درمان مناسب برای شما تجویز گردد. در صورت ابتلا به پوکی استخوان در بارداری و حاملگی حتما باید با پزشک مشورت کنید و دستورات تجویز شده پزشک را کاملا رعایت نمایید. در موارد شدید ابتلا به پوکی استخوان احتمال شکستگی کمر، ستون فقرات و زانو وجود دارد.